Fransızcadan Osmanlıcaya Yapılan Çevirilerde Eğlenceli Eğitim Örneği: Musavver Fennî Eğlenceler

Abstract

Bu makalede amaç, Avanzade Mehmed Süleyman'ın çeviri yoluyla Fransız kültüründen Osmanlı kültürüne kazandırdığı Musavver Fennî Eğlenceler-1 (1309 [1891]), Musavver Fennî Eğlenceler-2 (1310 [1892]) ve Musavver Yeni Fennî Eğlenceler (1322 [1904]) adlı fen içerikli resimli eğlence kitaplarını çeviribilim bağlamında irdelemektir. Avanzade Mehmed Süleyman eczacı, gazeteci, yazar, çevirmen gibi farklı kimlikleriyle Türk kültür ve edebiyat dizgemize gerek telif gerekse çeviri birçok eser kazandırmıştır. Türk çeviri tarihi irdelendiğinde, Batı odaklı "modernleşme" çerçevesinde "fen", "eğlence", "eğitim" vb. vurgularla birçok eserin Fransız kültür ve edebiyat dizgesinden kendi dizgemize kazandırıldığı görülmektedir. Tanzimat'tan Harf Devrimi'ne kadar Batı kültüründen özellikle de Fransız kültüründen hem edebî hem bilimsel alanda çok sayıda eser çevrilerek Osmanlı kültürüne kazandırılmış, roman ve tiyatro gibi bazı türler ise ilk defa bu çeviriler yoluyla Türk toplumuna tanıtılmıştır. Avanzade Mehmed Süleyman'ın çevirisini yaptığı ve Türk okurlarına sunduğu fennî eğlenceler de Türk toplumunun ilk kez karşılaştığı bu türlerden biridir. Çevirmen, bu çevirileriyle erek kitle olan Türk okurlarının boş vakitlerini sadece eğlenerek geçirmelerini değil, kitap adlarından da anlaşılacağı üzere, eğlendirmenin yanında öğretmeyi de amaçlamıştır. Bu çalışmada, irdelemeye temel olan sorunsal, adı geçen eserlerin şimdiye kadar çeviriyazılarının yapılmamış ve çeviribilim bağlamında "fen" vurgusuyla eğitim açısından incelenmemiş olmasıdır. Bildirinin inceleme nesnesini oluşturmak amacıyla eserlerin çeviriyazısı yapılacak ve yer kısıtlaması dikkate alınarak gerekli görülen durumlarda erek metinlerden örnekler verilecektir. Fen içerikli çeviri eğlence kitaplarını incelemek için kuramsal olarak Alman çeviribilimci Hans J. Vermeer'in "skopos kuramı" temel alınacaktır. "Skopos kuramı" bağlamında çeviri odaklı yapılacak okuma, Vermeer'in özellikle "Çeviriye İlişkin Eylemde Skopos ve İş" ["Skopos and Commission in Translational Action"] başlıklı makalesi çerçevesinde "iş, işveren, amaç" kavramları üzerine temellendirilecektir.

The aim of this study is to analyze the illustrated entertainment books with some scientific contents within the context of translation studies as Musavver Fennî Eğlenceler-1 (1309 [1891]), Musavver Fennî Eğlenceler-2 (1310 [1892]) and Musavver Yeni Fennî Eğlenceler (1322 [1904]) which entered into Ottoman culture from French culture with a notable contribution of translations rendered by Avanzade Mehmed Süleyman. Avanzade Mehmed Süleyman having a variety of professions such as pharmacist, journalist, author and translator presented various original and translated works into Turkish cultural and literary system. When the Turkish translation history is examined, it is clearly seen that lots of works from French culture and literature that had emphases on "science", "entertainment", "education" etc. entered into our literary system within the framework of Western-oriented modernization. Hundreds of literary and scientific works from Western culture, especially from French culture, had initially been translated into Ottoman Turkish and thus had penetrated into Ottoman culture earlier whereas certain genres namely drama and novel were introduced to Turkish society later via translations between the Tanzimat Period and the Alphabet Reform. Fennî eğlenceler (scientific entertainments) translated by Avanzade Mehmed Süleyman was among the abovementioned early genres to be introduced to Turkish people. The translator aimed to teach people, as can be understood from the titles of the books, rather than just to amuse Turkish readers in their free time. In this study, the main problem beside this analysis is the lack of transcriptions of the aforementioned works and the assessment of these works in the context of Translation Studies with the point of education while attaching importance to the "science" aspect. The transcription of the works will be realized and some examples extracted from the target text will be given in order to form the scope ofthis paper. "Skopos Theory" put forward by the German researcher Hans J. Vermeer will serve as the theoretical basis for the analysis of the translated entertainment books with scientific contents. Within the scope of "Skopos Theory", the analysis to be made considering the aspects of Translation Studies, will be based especially on the concepts of"translation task, commissioner, purpose" within the framework of the article entitled "Skopos and Commission in Translational Action" by Vermeer (1989: 173-200).