İSTANBUL'UN TEMEL İHTİYAÇLARINDAN MAHRUKÂTIN (ODUN VE KÖMÜR) ÖNEMİ VE MAHRUKÂT ARZ PİYASASI(1789-1918)

Abstract

Osmanlı Devleti'nin idari ve askeri merkezi olan İstanbul, bu özelliklerinin bir sonucu olarak sahip olduğu yüksek nüfus miktarı ve yoğunluğuyla asırlarca devasa bir tüketim merkezi olma özelliğini korumuştur. Bu şartlar altında geleneksel bir anlayışın devamı olarak piyasada ihtiyaç duyulan mal ve hizmetlerin bol, ucuz ve kaliteli olmasını sağlamakla kendisini sorumlu ve yetkili gören İdare, temel tüketim maddelerinin ve bunlar içerisinde özellikle mahrukâtın (odun ve kömür) temini için mal ve hizmet piyasasını, kurumsal ve kişisel görevlendirmelerle, bakanlıklar seviyesinde gerek üretim ve gerekse arz sürecinde sürekli takip ederek kontrol altında tutmanın gayreti içerisinde olmuştur. Bu süreçte piyasada mahrukât miktarının ve fiyatının takibi, problemlerin tespiti ve çözüm için alınacak tedbirlerin uygulanmasında Dâhiliye Nezareti ve (1855'ten sonra) Şehremaneti daha aktif olmak üzere Ticaret ve Ziraat Nezareti ile Orman Maden ve Ziraat Nezareti (1893'ten sonra) görev alan idari birimler olmuştur. Bu çalışmada İstanbul için "temel ihtiyaçlardan olan" odun ve kömür piyasası çeşitli yönleriyle incelenmiştir. İstanbul halkı için odun ve kömür bir tüketim maddesi olarak önemli olmakla birlikte temel üretim faktörlerinden ve üretim için en önemli girdilerden biri olarak da asırlarca önemini korumuştur. Gündelik hayatta tüketici kesimlerin ve sanayinin vazgeçilmez enerji kaynağı olan bu maddelerin İstanbul piyasası için önemi, arz piyasası, üretim sahaları, üretim aşamaları ile mahrukât piyasanın kontrolünde devletin rolü ve yöntemi Başbakanlık Osmanlı Arşivi kaynakları temel alınarak incelenmiştir.

With the amount and density of its population, Istanbul, the administrative and military center of the Ottoman Empire, survived for centuries as the center of a massive consumption. The basic issue had always been the matter of supply of the essential needs of the population of the capital. Administration, as a continuation of a traditional understanding, had seen itself competent and responsible for ensuring the required goods and services on the market to be abundant, cheap and of good quality. By personal and institutional appointments and by continuous monitoring, control and orientation at the ministerial level in the process of both production and also supply, the administration had been in the effort of keeping under control the market of goods and services for the supply of basic consumption goods and especially fuel (mahrukât) within them. In this study, fuel (wood and coal) that is "one of the basic needs" for Istanbul is discussed. For ages, besides being important consumption goods for the people in Istanbul, wood and coal have also been basic production factors and two of the most important inputs for consumption. The importance of these goods for the market in Istanbul, their supply market, production areas, the methods and role of the government in the control of the market and in the production steps of these indispensable goods that are sources of energy for everyday life, consumption and industry have been investigated on the basis of the resources of the Prime Ministry Ottoman Archives.