BASRA VE KUFE DİL EKOLLERİNİN NAHİV İHTİLAFLARINDA İLLET

Abstract

İslamiyetin Arap yarımadası dışındaki bölgelere yayılmasının ardından dil hataları zamanla ilerleyerek Kur’ân-ı Kerîm okumalarında da görülmeye başlanmıştır. Bu durum, Arap diline dair kuralların bir an önce tespit edilerek koruma altına alınmasını gerektirmiş, bunun sonucunda ise nahiv ilmi ile ilgili ilk çalışmalar ortaya çıkmıştır. Nahiv ilmine dair ortaya koyulan çalışmalar zamanla çoğalmış, ardından önce Basra dil ekolü yaklaşık bir asır sonra ise Kufe dil ekolü meydana gelmiştir. Bu ekoller, tespit ettikleri nahiv kurallarının diğer insanlar tarafından kabul edilmesini sağlamak amacıyla ta‘lîl yani tespit ettikleri kuralları sebeplendirme yoluna başvurmak zorunda kalmıştır. İlk dönemlerde oldukça sade ve anlaşılır olarak yapılan ta‘lîl çalışmaları felsefe ve mantığın etkisiyle giderek karmaşık bir hal almıştır. Nahiv ilmindekullanılan pek çok illet bulunmakla birlikte bu illetlerden en çok yararlanılan yirmi dört tanesi Suyûtî tarafından nakledilmiştir. Bu makalede, iki büyük dil ekolü arasında görülen bazı ihtilaflardan yola çıkılarak illetlerin ne derece etkili olduğunu tespit edilmeye çalışılmıştır.