Türkçe atasözü ve deyim hazinesine Atalar Sözü Mecmuası’ndan1 katkılar

Abstract

Atasözleri ve deyimler, bir milletin tecrübelerini âdeta bir öz hâlinde ihtiva eden kültür miraslarıolduğu gibi aynı zamanda kelimelerin anlam inceliklerini de bünyelerinde barındıran dilzenginlikleridir. Zamanla bazı yeni kelimeler türediği gibi bazı kelimeler de unutulabilir; ancak dildendile dolaşan ve hemen hemen her edebî eserde karşımıza çıkan atasözleri ve deyimlerin muhafazası,bu unutulmayı en aza indirmemizi sağlayacaktır. Ayrıca, bazı kelimelerin anlamları unutulsa dahieğer söz konusu kelime bir atasözü veya deyimde yaşıyorsa, atasözleri ve deyimlerin yukarıdazikredilen hususiyetlerine binaen, zamanla o kelimenin anlamı da hatırlanabilecek ve kelime gerikazanılabilecektir. Zikredilen bu hususlara bir örnek, günümüzde ‘devir değişti, eski tutumlarındeğeri kalmadı’ manasında kullanılan “Eski çamlar bardak oldu.” ibaresinin ‘çamdan yapılan sutestisi’ manasındaki bardak kelimesinin bahse konu anlamını muhafaza etmesidir. Bununla birlikte;her bir atasözü ve deyim, haiz olduğu hususiyetleri ancak kullanıldığı sürece yerine getirebilir. Busebeple, atasözleri ve deyimlerin unutulmamasına ve kullanımlarının daha da yaygınlaşmasınayönelik çalışmaların yapılması gerekmektedir. Bu anlamda, atasözleri ve deyimler konusunda bugünyapılması gereken en mühim çalışmalardan biri de bu alanda geçmişte yazılmış eserleri günümüzekazandırmak olacaktır. Aslında, Osmanlı döneminde yazılmış eserlerden pek çoğu birçok çalışmadakaynak olarak zikredilmiş ve bu eserlerden bir kısmı üzerine müstakil çalışmalar da yapılmıştır.Çalışmamıza konu olan Çelebioğlu Abdülhalim Hakkı’nın Atalar Sözü Mecmuası eseri ise birkaçkaynakçada künyesi kaydedilmiş olmakla birlikte ne yazık ki bu ilgiden mahrum kalmıştır. Buçalışmada, atasözleri ve deyimlerle ilgili hâlihazırdaki kaynaklarda bulunmayıp Atalar SözüMecmuası’nda yer alan ve mevcut kaynaklardakilerden farklı biçimleriyle kayda geçen bazı atasözlerive deyimler üzerinde durulmuştur.

Proverbs and idioms are the richnesses of language that host the subtleties of words’ meanings in themseles at the same time as containing within their essential state the experiences of a nation that are its cultural heritage. Some words can also be forgotten with time as certain new words spring up; only the preservation of proverbs and idioms allows us to minimize this forgetting. Additionally, even if the meaning of some words are forgetten, if these words live on in a proverb or idiom, the meaning of these words can also be remembered and regained to these words with time by virtue of the intimacies intoned in these proverbs and idioms. One example of these intoned particularities, “Eski çamlar bardak oldu.” which is used these days in the sense of ‘times have changed and old attitudes don’t retain their value,’ is the preservation of the subjected meaning of the word bardak in its meaning from the phrase ‘water jug made from pine.’ However, any proverb or idiom is able to fulfill the intimacies it posseses only as long as it is used. Therefore, studies should be perfomed on not forgetting proverbs and idioms and also on having their usage become more widespread. In this sense, one of the most momentous studies that need to be perfomed today on the issue of proverbs and idioms also would redound works written in the past in this area to our day. In fact, works written in the Ottoman period have been intoned as resources in many a study, and independent studies have also been performed on a portion of these works. Atalar Sözü Mecmuası, the work of Çelebioğlu Abdülhalim Hakkı and the subject of our study, although being catalogued in several reference lists, has unfortunately been deprived of this interest. This study focuses on the some of proverbs and idioms contained in the Atalar Sözü Mecmuası that have not yet been found in reference lists on proverbs and idioms but that have been recorded in various forms from what is in available sources.