1798-1850 Arası Mısır’da Matbaa: Tarih Alanında Neşir ve Tercüme Faaliyetleri

Abstract

Müteferrika Matbaası’ndan Mısır’daki Bulak Matbaası’na uzanan yüz yıllık süreç,temel ilgi ve alakaların değiştiği, basılan eserlerin Doğu’dan Batı’ya ya da içeridendışarıya ve İslami konulardan modern bilimsel/teknik mevzulara kaydığını gösterenbir seyir izlemiştir. İstanbul ve Kahire özelindeki faaliyetler kısmi benzerliklerbarındırsa da büyük farklılıklara sahiptirler. Meselenin daha iyi anlaşılması veanlamlandırılması gayesiyle bu makalede Osmanlılar’da matbaanın tesisi ve neşriyatsahasındaki temel gelişmeler kısaca ele alınmaktadır. Bu çalışma, Mısır’da kurulanmatbaa ve yapılan neşriyatı incelemektedir. Mısır’da matbaanın kurulması, yoğunbir şekilde kitap basılması ve kitapların dağılımını gösteren oldukça farklı bir tabloortaya çıkarmaktadır. Bu çalışma, Mısır’daki matbaanın tesisi ve neşriyata başlanmasımeselesinde ana unsurun teknik-askerî saikler olduğunu ileri sürmektedir. Tarihalanında gerçekleştirilen basım ve tercüme faaliyetlerinin Mısır’daki yönetimin anaeğilimini ortaya koyan niteliklere sahip olduğunu göstermektedir. Seçilen eserlerindağılımı Kahire’deki siyasi erkin, Kavalalı Mehmet Ali Paşa ve maiyetinin, Batı’yıanlamaya dönük ilgisini vurgulamakta ve çeviri faaliyetlerinin arka planındakisaikleri net bir şekilde ortaya çıkarmaktadır. Dolayısıyla bu makale 1822-1850tarihleri arasında çevrilen ve basılan tarih eserlerinin, icra edilen reformlarınayrılmaz bir parçası olarak görülmesi gerektiğini belirtmektedir. Makalede yer alaneserlerin belirlenmesinde bugüne kadar yapılmış olan Arapça, İngilizce ve Türkçebibliyografik çalışmalardan istifade edilmiştir. Bu çalışma, Kahire’de ortaya çıkantarih kitaplarıyla irtibatlı tercüme ve neşir faaliyetlerindeki ana odağın batıya dönükolduğunu ileri sürmekte, bunun arkasındaki temel sâikin Kavalalı Mehmed AliPaşa’nın özel ilgisi olduğu varsayımından yola çıkmaktadır. Bu çevirilerin odağınıise Napolyon’un oluşturduğu ortaya konmaktadır.

The century-long process, which ran from the Mutaferrika Printing House to the Bulak Printing House, followed a course that showed that basic interests and concerns had changed, and that the printed works had shifted from East to West or from inside to outside and from Islamic subjects to modern scientific/technical issues. Although the activities in Istanbul and Cairo indicate partial similarities, they have great differences. In order to better understand and make sense of the issue, the main developments in the establishment of the printing press and the publication field in the time of the Ottomans are briefly described. This article examines the printing press and the publications in Egypt. The establishment of the printing press in Egypt reveals a quite different picture showing the intensive publishing of books and their distribution. This article argues that the main factor in the establishment of the printing press in Egypt and the start of publication is based on technical-military motives. It shows that the printing and translation activities carried out in the field of history have the characteristics that reveal the main tendency of the administration in Egypt. The distribution of selected works highlights the interest of the political power, Muhammad Ali Pasha and his retinue in Cairo toward understanding and recognizing the West and clearly revealing the motives behind the translation activities. Therefore, this article states that the historical works translated and published in this process should be seen as an integral part of the reforms that have been carried out. The bibliographic studies in Arabic, English and Turkish that have been carried out so far have been utilized in determining the works in our study. Our research suggests that the main focus of translation and publication activities of mentioned history books in Cairo is the West. Our article assumes that the main motive behind this is the special interest of Muhammad Ali Pasha, and that it is revealed that Napoleon was the focus of these translations.