Oğuz Kağan destanında Türklerin lider anlayışı üzerine bazı tespitler

Abstract

Destanlar, içinde yaratıldıkları milletin dünyaya bakış açısını, sahip olduğu inanç ve değerlerini,sosyal yapısını büyük oranda ortaya koyar. Bütün bunlar o toplumun muhayyilesinde olgunlaştırdığıidealleştirilmiş tipler vasıtasıyla gözler önüne serilir. Atlı- göçebe yaşam tarzını benimseyerek bozkırmedeniyetinin bir parçası olan Türkler de sözlü gelenek şiir sanatları içinde yarattıkları destanlardanbiri olan Oğuz Kağan Destanında bu algılarını, ideallerini ve beklentilerini toplumun lideri olan OğuzKağan’ın kimliğiyle ortaya koymuşlardır. Biz de bu çalışmada Oğuz Kağan Destanı’ndan hareketleatlı-göçebe yaşam tarzının idealleştirilmiş kahramanı olan Oğuz Kağan’ın sosyal psikolojininverilerinden de istifade etmek suretiyle sosyal statüsünü belirlemeye ve böylelikle atlı-göçebe birtoplumun ideal lider algısının özelliklerini ortaya koymaya çalışacağız. Çalışmamızdayararlanacağımız metinler R. Rahmeti ve W. Bang’ın birlikte yayınladıkları Uygur harfli Oğuz KağanDestanı ve bazı noktalarda detaya inerek daha fazla ayrıntılı bilgi vermesi nedeniyle Z. Velidi Togan’ınyayınladığı Reşideddin Oğuznamesinin (Camiü’t-Tevarih) tercümesinde yer alan ve Oğuz Kağandestanının İslamiyet sonrasındaki versiyonu olan “Tarih-i Oğuzân ve Türkân” bölümü olacaktır.

Epics, generally reflects the worldview, beliefs, values and social structure of the nation in which it was brought to existance. All of these are put forward by the idealised characters whom are brought to maturity in the imagination of the society. Turks -by adopting nomadic life and becoming a part of the steppe civilization- reflected their perceptions, ideals and expectations by the leader Oghuz Khagan who is a hero created in oral-cultural poetry. In this context, the aim of this paper is to determine the social status of Oghuz Khagan, who is an idealised hero of a nomadic culture, with reference to Oghuz Khagan Epic and so that put forward the features of ideal leader perception of a nomadic society. In this paper we will benefit from Oghuz Khagan Epic -written with Uighur alphabet- which is published by R. Rahmeti and W. Bang; and “Tarih-i Oğuzan ve Türkan” which is considered as the post-Islamisation version of the Oghuz Khagan Epic and also a chapter in Rashiduddin’s “Cami Al-Tevarih” published by Z. Velidi Togan.