JÁNOS SZAPOLYAI’DEN GÁBOR BETHLEN’E KADAR ERDEL DİPLOMASİSİ VE BÂB-I ÂLİ’DEKİ VARLIĞI

Abstract

1526 Mohaç Meydan Muharebesi ile birlikte Macar Krallığı yıkılarak ülketoprakları üç parçaya ayrılmıştır. Bu vasıtayla bağımsız Macar diplomasisi deortadan kalkmıştır. Osmanlı vasallığında vücuda gelen Erdel Hükümdarlığı’nda isebir dışişleri geleneğinin oluşturulamamasının yanı sıra kuruluş şekli itibariyle OrtaÇağ Macar hariciye düzeni de temel alınamamıştır. Lakin XVII. yüzyılda,Avrupa’da Habsburg varlığına karşı baş gösteren uluslararası örgütlenmelerOsmanlı İmparatorluğu’nun teamülleri çerçevesinde, Erdel Hükümdarlığı’nınhariciyesindeki değişimin önünü açmış ve bu sahaya belli bir esneklikkazandırmıştır. Dolayısıyla Macar Krallığı’nın tarihsel sürekliliğini yitirmesisonucunda Avrupa ülkelerinde kurumsallaşan diplomasiye karşılık Erdel’de, bualandaki yapılanma yaklaşık yüz yıllık bir gecikmenin ardından, ancak GáborBethlen zamanında gerçekleşmiş ve söz konusu tahavvül pek çok devletin takip ettiğiüzere İtalyan usulü temel alınarak ihdas edilmiştir. Devir itibariyle artık Erdelelçilerinin yetki alanları, görevleri ve maaşları gibi hususlar kesinlik kazanmış;kendilerinden bulundukları ülkenin politik beklentileri, ekonomik ve askeridurumu, Avrupa’daki diğer ülkelerle olan ilişkileri gibi konularda raporlarhazırlamaları istenmiştir.Bu çerçevede, Erdel hariciyesinin temel nitelikleri ele alınarak Osmanlıİmparatorluğu’na bağlı hükümdarlığın diplomasi alışkanlıklarının yansıtılması,Bâb-ı Âli ile tesis ettiği siyasi ilişkinin arka planının tetkik edilmesi ve başta OtuzYıl Savaşları olmak üzere Gábor Bethlen zamanında Avrupa’da edindiği dönemselhareket alanını ne şekilde kullanabildiğinin gösterilmesi; esas itibariyle ahdnâmelerleOsmanlı toprağı addedilen Erdel’in hangi ölçütlerle bu özelliğini sürdürdüğününincelenmesi, çalışmanın temel kapsamını teşkil etmektedir.

The Battle of Mohács, which took place in 1526, resulted in the collapse of the Hungarian Kingdom and divided the country into three parts. In this way, the independent Hungarian diplomacy has also come to an end. The Medieval Hungarian system of foreign affairs was not taken as a basis in the Principality of Transylvania, which was founded under the vassalage of the Ottoman, in addition to being unable to establish a tradition of foreign services. Yet, in the 17th century, the international organizations, which was formed against the existence of Habsburg, cleared the path for the transformation in the foreign services of the Principality of Transylvania, within the context of the practices of the Ottoman Empire, and provided a certain level of flexibility to this field. Thus, despite the institutionalization of diplomacy in European countries after the Hungarian Kingdom's losing their historical continuity, this reconstruction in Transylvania could take place during the time of Gábor Bethlen, after a delay of nearly a century, on the basis of Italian style, as most of the states also followed the same path. Afterwards, the jurisdiction areas, the duties and the salaries of the diplomats of Transylvania were identified, and they were asked to report on the issues such as the political expectations of the country that they work in, their economic and military status, and their relations with other European countries. In this framework, in the study, considering the basic qualifications of the Transylvanian foreign affairs, we aim to discuss the reflection of the diplomatic habits of this Principality, which was dependent to the Ottoman Empire with the examination of the background of the political relation established with the Bab-i Âli (Sublime Porte of Ottoman Empire), and show how their periodical area of movement in Europe was used during the time of Gábor Bethlen, in particular at the time of The Thirty Years' War. In addition, the main context of the study was laid on examining how or to which extent Transylvania, regarded as an Ottoman land according to the ahdnâmes (treaties) maintained these characteristics.