Avni Divanı’nda dert kavramı: Fatih’in derdi ne?

Abstract

Çağ açıp çağ kapayan Sultan Fâtih; üstün başarılı devlet adamlığının yanı sıra, çok yönlü kişiliğininbir tezahürü olarak Klasik edebiyatımızın mazmun ve mefhumlarıyla, nazım şekli ve şiir tekniğinehâkim güçlü bir şâir olma özelliğine de sahiptir.“Avnî” mahlasıyla şiirler yazan Sultan, aynı zamandaOsmanlı padişahları arasında ilk divan sahibi hükümdardır. Onun şiirlerinde aşk, âşık-maşuk, rakib,tasavvuf, anasır-ı erbaa, sanat, musiki, özlem, hasret, dert, keder vb. divan edebiyatının belli başlıbütün kavramlarını bulmak mümkündür. Dert kelimesi sözlükte üzüntü, hastalık, ağrı, sorun ve kaygıanlamlarına gelmektedir. Şiir dünyamızda ise gam, gussa, teessür, melâl, ızdırap, ye’s, mihnet, keder,tasa, kaygı, üzüntü, inkisar, hüzün, elem, sıkıntı, cefâ, belâ vb. birçok yakın anlamlı sözcükle birliktekullanılmıştır. Avnî divanında, dert kavramı incelendiğinde aynı anlamda kullanılan gam, gussa,melâl, ızdırap, ye’s, efgân, mihnet, belâ, kahr ve sitem gibi yakın anlamlı kelimelerin bulunduğu yüzelliye yakın beyit bulunmaktadır. Bu beyitlerin yanı sıra dert veya herhangi bir şekilde dertkelimesinin yakın anlamlılarının olmadığı fakat yine de derdi yüklenmiş beyitler de mevcuttur. Allahbeni türlü türlü dertler için yaratmıştır diyen ve genç yaşta İstanbul’un fethiyle dertlenen Fatih, İtalyafethini gerçekleştirmeyi planladığı sırada vefat etmiştir. Dolayısıyla onun derdi gaza derdi veya başkabir ifadeyle “Kızıl Elma” derdi mi idi? Bir kul olarak Allahü Teâla’ya hakkıyla kulluk edememe ya dagönlünü sevgiliye kaptırmış bir âşığın çaresizce derdini yüklenmiş de olabilir miydi? Bu bildirideFatih’in şiirlerinden hareketle derdinin ne olduğu sorusuna cevap aranmaktadır.

Sultan Fatih, besides being a successful statesmanship, as a reflection of his multifaceted personality, is also a talented poet of classical literature with his comprehensive knowledge of poetry and verse techniques through his poetic themes and concepts. He is the first Ottoman ruler who wrote poems with the pseudonym ‘Avni’. In his poems, it is possible to find fundamental themes of divan literature such as love, lover (mashuk), rakib, Islamic Sufism-mysticism, anasir-ı erbaa, art, music, missing, longing, trouble, sorrow and so on. The word trouble (kaygı) means grief, illness, pain, problem and anxiety in dictionary. However, in poetry, it used with multiple meanings such as worrying, anxiety, emotion, tedious, agony, suffering, grief, sadness, denial, passion, distress, rigor, doom, and so on. As the term ‘trouble’ is studied in Avni divan, we find about hundred and fifty verses, couplets including similar meaning such as anxiety, tedious, sorrow, agony, moaning, suffering, distress, and rebel. In addition to these couplets, there are also couplets that do not employ the term ‘trouble’ or its synonyms but have its messages and meanings. Fatih, who says that Allah created him for such troubles, was troubled with the conquest of İstanbul and died planning his conquest of Italy. Therefore, was it the matter of holy war or in other words, ‘Red Apple’ that troubled him? Could he have been troubled with the duty of being a good subject to Allah or with falling in love with a beloved one? In this paper, referring to his poems, the answer to the question ‘what troubled Fatih?’ is to be answered.