Osmanlı ve Türkiye’nin Yerel Yönetim Geleneğinde İl Özel İdarelerinin İşlev Sorunu

Abstract

İl özel idarelerinin Osmanlı ve Türkiye’nin yerel yönetim geleneği içindeki işlevi statik bir seyir izlememektedir. Yerel yönetim yapısında meydana gelen değişimler, il özel idarelerinin dalgalı bir şekilde gelişmesine neden olmuştur. Osmanlı Devleti’nin idari yapısında önceleri il özel idarelerine yer verilmemiş, il yönetimi ile birlikte düzenlenmiştir. Yerel temsiliyetin sağlanabilmesi için il özel idarelerinin temelini oluşturan vilayet umumi meclisleri kurulması önemli bir gelişme olmuştur. 1864 Vilayet Nizamnamesi’nin bir ürünü olan vilayet umumi meclisleri, başında valinin bulunduğu il yönetimi ile halk arasında bir aracı kurum haline dönüşmüştür. 1876 Kanun-i Esasi ile birçok alanda geniş yetkiler verilen il özel idarelerine ilişkin 1913 yılına kadar genel başka bir düzenleme yapılmamıştır. 1913 yılında çıkarılan İdare-i Umumiye-i Vilayat Kanunu Muvakkate ile il genel yönetimi ve il özel yönetimi idari anlamda birbirinden net bir şekilde ayrılmıştır. Bu düzenleme il özel idarelerinin bağımsız bir şekilde görevlerini yerine getirerek işlevleri arttırılmıştır. Cumhuriyet Döneminde 1945’li yıllara kadar il özel idareleri önemini koruyarak işlevsel olarak güçlü bir görünüm arz etmiştir. 1949 tarihli 5442 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ile başlayan sınırlı sayıda düzenlemeler, il özel idarelerinin değişen koşullara uyum sağlayamamasına neden olmuştur. Belediye yönetimlerine ilişkin düzenlemelerin artması ve il özel idarelerinin aleyhine büyümeleri, il özel yönetimlerinin işlev sorunu yaşamasına yol açmıştır. 1960’lardan sonra ise il özel idarelerinin yetki alanında bulunan görevlerin merkezi yönetim tarafından da yerine getirilmesi bu idarelere olan ihtiyacın sorgulanır hale gelmesine yol açmıştır. 2005’ten sonra yeniden yapılandırılmaya çalışılan il özel idarelerinin, 2012’den itibaren büyükşehir statüsüne sahip şehirlerde varlıklarına son verilmiştir. Bu çalışma ile il özel idarelerinin Osmanlı ve Türkiye’nin yerel yönetim geleneği içinde, tarihsel bir perspektifle işlevsellik sorunu ortaya konulmaya çalışılmıştır.

The functional operation of the special provincial administrations does not seem to have followed a static course in the Ottoman and Turkey local administration tradition. Changes in the local government structure led to fluctuating developments within the special provincial administrations. In the administrative structure of the Ottoman Empire, the provincial special administrations were not included previously, but they were organized in a structure attached to the provincial administration. The establishment of provincial public assemblies, which formed the basis of special provincial administrations, was an important development in order to ensure local representation. The provincial public councils, which were created as Provincial Directory in 1864, became an intermediary assembly institution functioning between the local people and the provincial administration, which was chaired by a governor. Starting from Kanun-i Esasi (Ottoman Basic Law) in 1876, in which wide powers were granted in many areas, no general regulation concerning the special provincial administrations had been made until 1913. In 1913, the Law on the General Directorate of Public Administration, the General Administration of the Provincial Administration and private administration of the province were clearly separated from each other in an administrative sense. This regulation increased the functions of the special provincial administrations by enabling them to fulfill their services independently. Until the 1945s, special provincial administrations of the Republic Period seemed to have a functionally strong appearance while maintaining their importance. The limited number of regulations which were started with the Law on Special Provincial Administration No. 5442 dated 1949, brought about the special provincial administrations not to able to adapt to changing conditions. The increase in the regulations on municipal administrations and their growth against the special provincial administrations led to the problem of the functioning within the special provincial administrations. After the 1960s, the fulfillment of the duties in the jurisdiction of the special provincial administrations by the central administration gave rise to the questioning of the need for these administrations. The special provincial administrations, which were attempted to be restructured after 2005, and they were terminated in cities with metropolitan status in 2012. In this study, we have tried to reveal the problem of functionality with a historical perspective in the Ottoman and Turkey local administration tradition of special provincial administrations.