Sovyet Kırım’da Veli İbrahim Yılları

Abstract

Kırım Hanlığı, Rusya İmparatorluğu’nun 1783 yılındaki ilhakı ile son bulmuştur. Bu tarihten itibaren siyasi, idari, sosyal ve kültürel tüm kurumları lağvedilen Kırım Türkleri Çarlık idaresinin takip ettiği Ruslaştırma siyaseti sonucu keskin bir dönüşüm yaşamıştır. Bu kırılma noktasının ardından Karanlık Yüzyılı sonlandıran Tercüman gazetesinin yayımlanması (1883) ve İsmail Gaspıralı’nın şekillendirdiği Cedîdcilik hareketi ile siyasette, sosyal hayatta ve basında millî ideallere sahip yeni bir aydın zümre yetişmiştir. 1905 Rus Devriminin yarattığı nispeten serbest koşullar siyasi kimlik arayışı doğrultusundaki faaliyetlere ivme kazandırırken 1917 Bolşevik Devriminin ardından Kırım Ahâlî Cumhuriyeti (1917-1918) kurulmuştur. Bu kısa bağımsızlık döneminin anlamlı yönü Kırım Hanlığından sonra ikinci kez Kırım Türklüğünün temsil edilmesidir. Kurultay Hükümeti adıyla da bilinen millî hükümet Bolşeviklerin silahlı hücumuna uğrayarak son bulmuştur. Nisan 1918’de Kırım’a giren Alman ordusu Bolşevikleri buradan çıkarsa da yarımada Kasım 1918’de önce İtilaf devletlerinin deniz gücünün akabinde de Denikin’e bağlı Beyaz Rus ordusunun işgaline uğramıştır. İkinci kez kısa süreli Bolşevik işgaline uğrayan Kırım’a bir süre sonra Wrangel kuvvetleri hâkim olsa da Kasım 1920’ye gelindiğinde Kırım’da son kez Bolşevikler üstünlük sağlamıştır. 18 Ekim 1921’de Kırım Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Kırım MSSC) ilan edilmiştir. Çalışmamızın amacı 1924-1928 yılları arasında Kırım MSSC’ni yöneten Veli İbrahim dönemi ve Onu yargılanmaya götüren süreçler hakkındaki tespitleri sunmaktır.

The Crimean Khanate ended with the annexation of the Russian Empire in 1783. Since then, the Crimean Turks, whose political, administrative, social and cultural institutions have been abolished, have undergone a sharp transformation as a result of the Russianization policy pursued by the Tsarist administration. Following this breaking point, a new intellectual group with national ideals in politics, social life and the media has grown through the publication of the Tercuman newspaper that ended the Dark Century (1883) and the Jadidism movement shaped by İsmail Gaspıralı. While the relatively free conditions created by the Russian Revolution of 1905 accelerated activities in the pursuit of political identity, the People's Republic of Crimea (1917-1918) was established after the Bolshevik Revolution of 1917. The meaningful aspect of this short period of independence is the representation of Crimean Turkishness for the second time after the Crimean Khanate. The national government, also known as the Congressional Government, ended with the armed attack of the Bolsheviks. Although the German army, which entered the Crimea in April 1918, left the Bolsheviks from here, the peninsula was occupied by the White Russian army affiliated to Denikin in November 1918, following the sea power of the Allied powers. Although the Wrangel forces dominated Crimea, which was subjected to the Bolshevik invasion for the second time, the Bolsheviks were dominant in Crimea for the last time in November 1920. On October 18, 1921, the Crimean Autonomous Soviet Socialist Republic (Crimean ASSR) was declared. The aim of our study is to present the findings about the period of Veli Ibrahim, who ruled the Crimean ASSR between 1924-1928 and the processes that led him to trial.