Osmanlı Devleti’nde Sosyoekonomik Yapısıyla Öne Çıkan Vilayet ve Sancakların Kamu Maliyesindeki Yeri ve Önemi

Abstract

20. yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti otuz vilayet ve on üç sancaktan oluşan bir idari yapılanmaya sahipti. Bu çalışmada 1909-1912 yıllarının verileriyle bu idari birimlerin kamu maliyesi içerisindeki yeri incelenmiştir. Bununla her bir vilayetin ve sancağın bütün içerisindeki bir diğerine göre iktisadi ve mali durumunu görme, kamu maliyesi için önem derecesini anlama imkânı olacaktır. Özellikle iktisadi ve mali güçleriyle öne çıkan merkezlerin bu durumlarını besleyen sosyoekonomik özellikleri vurgulanmıştır. Bu yolda vilayet ve sancaklar ile ilgili nüfus, coğrafi alan, gerçekleşen tahsilât ve tahsisat miktarları, kişi başına düşen tahsilât miktarları ile birlikte buralardan tahsil edilen vergilerin türleri itibarıyla miktar ve ağırlıklarının yer aldığı tablolar oluşturulmuştur. Burada, iktisadi ve mali güçleriyle öne çıkan başlıca vilayetlerin İstanbul, Aydın, Selanik, Beyrut, Edirne ve Hüdavendigâr, sancakların ise Karesi, Bolu ve Kudüs olduğu görülür. Hazinenin elde ettiği gelirler içinde bu idari birimleri ayrıcalıklı kılan başlıca nedenlerin; sahip oldukları coğrafi konum, ticaret yolları üzerinde bulunma, denizyolu ve demiryolu gibi ulaşım imkânları, tarımsal faaliyetlerin niteliği, coğrafi ve beşeri özellikler, doğal kaynakların mevcudiyeti ve iklim gibi sıralanabilecek birçok farklı sosyoekonomik özellikten kaynaklandığı görülür.