Kazak Türklerinin Destanlarındaki Yer Adları Üzerine Bir Araştırma

Abstract

Destanlar, toplumların yaşadıkları olayların gelecek nesillere aktarılmasında önemli rol oynamaktadırlar. Destanlar sadece edebi bir metin olmayıp bununla beraber içinde barındırdıkları materyaller ile gelecek nesillere ışık olmakta ve tarihten izler taşımaktadırlar. Metinleri kişi, yer ve zaman unsuru olarak üç ana olguyu barındırmaktadır. Yer adbilim (Toponim) yer adlarını inceleyen bilim dalıdır. Çalışmada Kazak destanlarında geçen yer adları incelenmiştir. Çalışma; Giriş, üç ana bölüm, sonuç, kaynakça ve eklerden oluşmaktadır. Giriş bölümünde tezle ilgili bilgiler verilerek Kazak Türklerinin tarihi ve destancılık geleneği kısaca tanıtılmıştır. Birinci bölümde adbilim ve yer adbilim hakkında açıklamalar yapılmıştır. İkinci bölümde tespit edilen yer adları oronim (dağ ova adları), oykonim (şehir adları) ve hidronim (nehir-göl adları) olmak üzere tasnif edilerek daha sonra oluşum şekillerine göre ayrılmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde tasnifi yapılan bu yer adlarının anlamları ve konumları yer su adları ile ilgili ve Kazakça yazılmış olan kaynaklar yardımıyla açıklanmıştır. Yapılan açıklamaların bazılarında etimolojik açıklamalara da yer verilmiştir. Sonuç kısmında elde edilen veriler yorumlanmaya çalışılmıştır. Ekler kısmında yararlanılan haritalar ve destanda geçen bazı yer adlarının görsellerine yer verilerek çalışma sonlandırılmıştır.

Sagas play an important role in transmitting the incidents which societies experienced to future generations. Not only they have a literary concern, but also, they enlighten the future generations through the materials in which they included, and bear the traces of history. Saga texts include three main facts which are character, place and time. Toponomy is a discipline which analyzes place names. In this study, the place names in Kazakh sagas were analyzed. The study is composed of introduction, three main sections, conclusion, references and appendices. In the introduction of the study, information about the thesis were given, the history of the Kazakh and the tradition of Kazakh sagas were briefly presented. In the first section, onomatology and toponomy were explained. In the second section, the place names in sagas in terms of oronim (mountain-plain names), oykonim (city names) and hidronim (lake-river names) were classified and then categorized in their way of formation. In the third section of the study, the meanings of these place names and their locations were clarified by means of the sources regarding place-water names written in Kazakh language. Some of them included etymological explanations. In the conclusion, the data gained were evaluated. In the appendices, the maps of Kazakhstan used in the study and the photos of some places mentioned in the sagas were presented.